Fizibilite nedir?

Fizibilite, bir proje ya da iş fikrinin uygulanabilirliğini sorgulamak amacıyla yapılan ön değerlendirme sürecidir. Fizibilite sürecinde, fikir ve uygulama aşamaları birbiriyle karşılaştırılır. Böylece yatırım sonucunda elde edilecek faydanın oranını öngörebilmek mümkün hale gelir. Bu tarz bir öngörü raporunun oluşturulabilmesi ise belirli yöntemlere bağlı kalınarak gerçekleştirilen çalışmalar dizisi ile mümkündür.

Fizibilite çalışması nedir?

Fizibilite çalışması, bir fikir veya uygulamanın ne oranda yapılabilir olduğunu bulmaya yönelik ölçme işlemidir. Bir süreç niteliği taşıyan bu tür çalışmalar, yalnızca proje başlangıcında yapılmaz. Hayata geçirilmesi planlanan işin niteliği ve kapsamına göre uygulama safhasının herhangi bir aşamasında fizibilite çalışması gerçekleştirilebilir. Yapılacağı zamandan bağımsız olarak fizibilite çalışmasında aşağıda sıralanan detaylara dikkat etmek gerekir.

• Yönetim ve organizasyon yapılanması
• Mevcut ekonomik durum ve finansal analizler
• Satış ve pazarlama stratejileri
• Üretim ve/veya tedarik planlaması
• Faaliyet gösterilen sektörün genel dinamikleri ve güncel durumu
• Sektör dâhilindeki rekabet ortamı ve rakip analizleri
• Risk analizleri ve muhtemel aksaklıklara karşı alınması gereken tedbirler

Fikrin ya da uygulamanın fizibil, yani uygulanabilir, olma potansiyelinin doğru ve tutarlı ölçümü için fizibilite çalışmasının usulüne uygun yapılması şarttır. Bu da ancak ticari organizasyonun fizibilite çalışması yapabilecek uygun yetkinliğe sahip personeli bünyesinde barındırması ile mümkündür. Böyle bir ekibin varlığı söz konusu değilse çalışma için fizibilite danışmanlığı yapan firmalardan outsourcing yöntemi ile destek alınabilir.

Fizibilite çalışması neden önemlidir?

Bir proje fikri ortaya çıktığında, yarattığı heyecan ile rasyonel davranma yetisi sekteye uğrayabilir. Dolayısıyla fizibilite çalışması yapmak, projelerin ne kadar uygulanabilir ve belirlenen hedeflere uygun olduklarını belirmeye yarar. Böylece kâğıt üzerinde kusursuz gözüken; ancak uygulamaya geçildikten sonra ciddi miktarda maddi ve zaman kayıplarına yol açabilecek fikirleri egale etmek kolaylaşır.

Fizibilite çalışması, üstünde durulan yeni fikrin sağlıklı biçimde büyümesine de imkân tanır. Çalışma ile hangi projenin ne oranda gelişime açık olduğu tespit edilebilir. Farklı aşamalarda gerçekleştirilecek değerlendirmeler aracılığıyla ayrıca projenin gelişimine dair nasıl bir yol izleneceği kolayca belirlenebilir. Fizibilite odaklı çalışmaların önemini anlamak için sağladıkları şu faydalarını da unutmamak gerekir:

• Çalışma sonucunda projenin hayat geçirilme potansiyeli ölçülebilir
• Proje ile elde edilecek avantajlar ve dezavantajlar belirlenebilir
• Riskler ve karşılaşılabilecek olası problemler önceden belirlenebilir
• Olası risklere karşı herhangi bir kayıp yaşanmadan önlem alınabilir
• Fikrin geliştirilmesi noktasında hangi dinamiklerin eksik olduğu görülebilir
• Hayata geçirilmesi planlanan fikrin beraberinde getireceği mali yük tahmin edilebilir
• Projeye ayrılan kaynaklar, en üst seviyede fayda sağlayacakları şekilde kullanılabilir

Fizibilite çalışmasının aşamaları nelerdir?

Fizibilite çalışması, uygulama safhasına geçirilmesi planlanan fikrin ölçeğine göre belirli aşamalara bölünerek yapılır. Faaliyet gösterilen sektör, zaman ve işleyiş gibi birçok kriter doğrultusunda bu aşamaların hepsi ya da yalnızca birkaçı aynı anda uygulanabilir.

Pazar araştırması

Pazar araştırması, satış ve pazarlama odaklı projeler için önemlidir. Diğer adı piyasa araştırması olan bu aşamada yapılan değerlendirme, hem fiziksel/sanal mağaza kuruluşu hem de ürün geliştirme süreçlerinin analizi için kullanılır. Bu kapsamda müşteri kitlesinin demografik özellikleri, alışveriş potansiyelleri ve alışkanlıkları ile çalışmaya konu olan ürün ya da hizmetin karşılaştırması yapılır.

Piyasa araştırması, ürün ya da hizmetin doğru müşteriye sunulabilmesini mümkün kılar. Böylece işletmenin yanlış konumlandırma dolayısıyla zarar etmesi ihtimali büyük oranda ortadan kalkar.

Teknik araştırma

Bir fikir ya da uygulama hayata geçirilmeden önce hangi üretim teknolojilerinin kullanılacağı, ne kadar personele ihtiyaç duyulacağı gibi bilgilere ihtiyaç duyulur. Bu bilgileri edinmek içinse fizibilite çalışmasının bir başka aşaması olan teknik araştırma yöntemine başvurulur. Teknik araştırma sürecinde üretimde kullanılacak hammaddeden teknolojiye, kurulacak makinelerden tesise kadar tüm adımların analizi yapılır.

Teknik araştırma, üretim/geliştirme aşamasında maliyeti ve hata oranını en aza indirgeyecek yöntemlerin hangileri olduğunun belirlenmesine imkân tanır. Teknik değerlendirme yapılması ayrıca işletme için doğru yerleşim planının yapılması açısından da önemlidir.

Finansal araştırma

Fizibilite raporu oluşturulmadan önceki değerlendirmede finansal araştırma da yapılması gerekir. Zira günümüz ekonomik koşulları gereği bir fikir kâğıt üzerinde ne kadar güzel olursa olsun finansal açıdan da uygunluğu önemlidir. Aksi halde proje ciddi boyutlarda ekonomik zararlara sebep olabilir. Bu durumdan kaçınmak için gerçekleştirilecek finansal değerlendirmede kuruluş, üretim, pazarlama, lojistik ve işletim gibi dinamikler analiz edilir.

Finansal araştırmanın proje başlamadan önce yapılması kaynak kısıtlaması nedeniyle uygulamanın aksaması ihtimaline karşı ciddi bir çözüm niteliği taşır. Zira ticari organizasyonlar özelinde yarım kalmış projeler hiç hayata geçmemiş sayılır. Dolayısıyla durduğu ana kadar harcanan sermaye boşa gitmiş olur.

Örgütsel araştırma

Örgütsel araştırma, fizibilite çalışmasının doğrudan insana odaklı tek aşaması niteliğindedir. Örgütsel değerleme süreci, organizasyonda ihtiyaç duyulan insan gücünün minimum hata payıyla belirlenebilmesini sağlar. Araştırma, sağladığı bu faydaya ilaveten çalışan profili oluşturulmasını mümkün kılar. Hangi iş için ne seviyede ve kaç kişinin görevlendirilmesi gerektiği konusunda örgütsel araştırmadan faydalanılabilir.

Örgütsel değerlendirme sürecinin bir diğer faydası ise çalışma planı ve iş bölümü yapılmasını kolaylaştırmasıdır. Araştırma kapsamında elde edilen veri ile yetki ve sorumluluklar doğru kişilere verilerek organizasyonun sorunsuz biçimde işlemesi sağlanabilir. Dolayısıyla iş verimliliğinde artışa yönelik olumlu katkı da söz konusu hale gelir.

Kuruluş yerinin değerlendirilmesi

Fiziksel mağazaların açılması planlanıyorsa, fizibilite çalışması kapsamında kuruluş yerlerinin değerlendirilmesi mutlaka yapılmalıdır. Analizin yapılma amacı, projeden en çok verim alınabilecek konumun seçilebilmesidir. Kuruluş yeri araştırmasının odağında hedef pazara yakınlık, kurulum için gerekli doğal ve çevresel şartlara uygunluk, ulaşım kolaylığı, bölgesel iş gücü gibi kriterler yer alır.

Yasal araştırma

Yasalara uygunluk, ticari organizasyonların fikir ya da ticari uygulamaları hayata geçirirken dikkat etmeleri gereken en önemli konuların başında gelir. Fizibilite raporunun önemli bir parçası konumundaki yasal araştırma, projenin hukuksal açıdan önünde herhangi bir engel olup olmadığını anlamaya yarar. Araştırma vasıtasıyla projeyi ilgilendiren kanun, mevzuat, genelge ve yönetmelikler hakkında detaylı bilgi sahibi olunabilir.

Fizibilite raporu nasıl hazırlanır?

Fizibilite raporu, hazırlık aşaması sonucunda elde edilen verinin proje bazlı dile çevrilmesi ile elde edilir. Raporun amaca tam olarak hizmet edilebilmesi için oldukça detaylı hazırlanması gerekir. Dolayısıyla rapor hazırlanmaya başlanmadan önce tüm fizibilite süreçlerinin tamamlandığından emin olunmalıdır. Aksi halde yeterli veri olmadan alınacak kararlar projeden zarar edilmesine yol açar.

Fizibilite raporu, çeşitli formatlarda hazırlanabilir. Sunum yapılacak yetki mercinin kararına ve kurum içerisinde belirlenen kurallara göre hazırlık aşamasında hangi formatın belirleneceğine karar verilmelidir. Eğer hazırlık organizasyon dâhilindeki bir ekip tarafından hazırlanmıyorsa, danışmanlık alınan firma format hakkında bilgilendirilmelidir. Format ile ilgili kurumsal politika mevcut değilse, KOSGEB gibi kaynaklardan gerekli bilgiler edinilebilir.