Matrah nedir?

Matrah, mükelleflerin ödemesi gereken vergi miktarını belirlerken dikkate alınan ölçütün adıdır. Her vergi türünün yasal boyutta geçerli olan bir matrah değeri bulunur. Matrah değeri, vergi miktarını saptamak için belirlenen birim değere denir.

Vergi matrahı değeri, yasal yükümlülükler doğrultusunda belirlenir. Matrah genel olarak bir kazancın vergisini hesaplama işleminde kullanılır. Matrah değerini hesaplarken elde edilen kazançtan giderler düşürülür. Geri kalan bölüm matrah değeri olarak nitelendirilir.

Vergi mükelleflerinin kazançları belirlenirken, yapılan giderler oldukça önemli bir faktördür. Ancak kazanca dair bazı giderler matrah hesaplamasına dâhil olmayabilir. Hesaplama yapılırken sadece yasaların imkân verdiği giderler düşürülür.

Matrah belirlemede dikkate alınan esaslar

Matrah belirleme aşamasında yapılan tüm işlemler yasalarla düzenlenmiş mevzuatlara uygun bir şekilde yürütülür. Belirlenen mevzuatlar ülkeden ülkeye değişiklik gösterir. Her ülkenin kendi vergi usullerine uygun bir mevzuatı bulunur. Matrah belirlemede dikkate alınan esaslar şu şekilde sıralanabilir:

İdarenin takdir usulü: Vergi mükellefi olan kişi veya kurumların matrah değeri belirlenirken, idarenin takdiri göz önünde bulundurulur. Belirlenen idare, vergi mükellefinin kazançları ve giderleri hakkında bilgi sahibi olmak zorundadır.

Götürü usulü: Bu usulle belirlenen matrah değeri ortak bir şekilde belirlenir. Aynı duruma sahip vergi mükellefleri gelir ve gider noktasında bir arada düşünülür. Farklı sektörlere ve kazançlara uygun ortak bir matrah değeri belirlenir.

Beyan usulü: Beyan usulü ile vergi matrahı belirleme sistemi, genellikle ekonomik açıdan gelişmiş ülkelerde uygulanır. Ekonomik ve demokratik düzeyi yüksek ülkeler, vergi mükelleflerinin beyanını dikkate alır. Bu sisteme tabi olan vergi mükellefleri, giderleriyle doğru orantılı olarak matrah değerini kendileri belirler.

Karine usulü: Karine usulü sisteminde vergi matrahı, mükellefin sahip olduğu gelir ve servetin büyüklüğü ile orantılı bir şekilde belirlenir. Çeşitli dış göstergelerden yararlanılarak yapılan karine usulü vergi matrahı kişiden kişiye değişiklik gösterir.

Matrah türleri nelerdir?

Matrahın oranı pek çok kritere göre değişiklik gösterebilir. Bu oran yılbaşından ilgili güne kadarki bir süreci kapsar. Her yılbaşında vergi mükellefi için belirlenen matrah oranı değişiklik gösterebilir. Matrahın belirlenmesi için farklı yaklaşımlar kullanılır. Belirlenen matrah türleri, ödemekle mükellef olunan vergi türüne göre de değişiklik gösterebilir. Matrah türleri şu şekilde sıralanabilir:

Ad valorem matrah: Ad valorem matrah değeri değer esaslı belirleme yöntemi olarak da nitelendirilir. Ad valorem matrahı, ekonomik unsurların değerlerinin hesaplanmasında kullanılır. Bu sisteme uygun değerlendirmelerde, matraha bir vergi oranı belirlenir. Vergi oranı ve matrah kısmı göz önünde bulundurularak verginin tarhı belirlenir. Bu işleme ad valorem matrahı denir.

Spesifik matrah: Spesifik matrah belirlemek için, vergi yasalarına başvurulur. Vergi yasalarının belirlediği tutarlar etrafında mükellefler bilgilendirilir. Bu sistemde matrah belirleme işlemi daha spesifik, hassas ölçütlerle yapılır. Örneğin bir şirketin sahip olduğu araçların vergisi hesaplanırken aracın modeline, teknik ve donanımsal özelliklerine bakılır.

İncelenen spesifik özellikler vergi mesuliyeti bulunan varlıkların türüne göre değişiklik gösterebilir.

Maaş bordrosu matrahı: Maaş bordrosu matrahı her işletme sahibinin çalışan bireylere karşı ödemekle yükümlü olduğu tutardır. Maaş bordrosuna yansıyan matrah miktarına "kümülatif gelir vergisi matrahı" da denir. Kümülatif gelir vergisi matrahını hesaplamak için brüt maaştan bazı ücretler çıkarılır. Bu ücretler şu şekilde sıralanabilir:

• İşsizlik
• Sigorta
• Sağlık sigortası primi

Tüm giderler çıkarıldıktan sonra geriye kalan maaş, gelir vergisi matrahına eşit olur. Brüt asgari ücretten elde edilen matrahlar birikir. Biriken tutarlar kümülatif vergi matrahına ulaşır.

Matrah düzenlemesi nasıl yapılır?

Matrah düzenlemesi yapılırken mali yıl içerisinde ödenmesi gereken tüm vergi yükümlülükleri hesaplanmalıdır. Giderler de bu hesaplamaya dahil edilerek doğru bir vergi matrahı belirlenmelidir. Vergisel sorumluluğun tam anlamıyla yerine getirilmesi için tüm işlemlerin şeffaf ve eksiksiz bir şekilde yapılması gerekir. Bu aşamada alanında uzman bir muhasebeciden ya da mali müşavirlerden yardım alınabilir.

Matrah düzenlemesi gelir-gider dengesine göre yapılmalıdır. Düzenlemenin ardından ödenmesi gereken tutar, vergi oranıyla doğrudan ilişkilendirilir.

Vergi, bir mali yıl içerisinde mükelleflerin devlete verme zorunluluğu bulunan, gelir-gider dengesi ile orantılı bir şekilde yapılan ödemelerdir. Her vatandaş vergi ödemekle yükümlüdür.

Ödenen verginin miktarı, her sene yapılan matrah düzenlemeleriyle kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Vergilerin matrah değeri farklı şekillerde belirlenebilir. Matrahın türü ve uygulanan sistem, vergi mükelleflerinin ödeyeceği tutarı doğrudan etkiler.

KDV matrahı nasıl hesaplanır?

KDV matrahı hesaplamak istendiğinde bir aylık satış tutarı KDV miktarından çıkarılarak hesaplanabilir. Doğru ve hassas bir ölçüm için uygulanması gereken formüller bulunur. KDV matrahı hesaplamanın formülü şu şekilde verilebilir:

• KDV tutarı / (KDV oranı/100): Matrah (KDV hariç tutar)
• Matrah + KDV tutarı: Şirkete ait KDV dâhil ödeme tutarı

Matrah belirleme formülünü bir örnekle açıklamak gerekirse 12,8 TL değeri üzerinden bir hesaplama yapıldığını düşünelim. Yasal sorumluluğa göre de KDV oranının yüzde 8 olduğunu hesaplamaya dahil edelim. Hesaplama şu şekilde olacaktır:

• 12,8 / 0,08: 160 TL matrah olarak hesaplanır.