Mesai hesaplama nasıl yapılır?

Mesai, tüm işçilerin tanışık olduğu bir kavramdır. Normalde çalışma süresi anlamına gelen mesai kavramı, çalışanlar arasında fazladan çalıştıkları süreyi ifade etmek için kullanılır. Elbette, bu kavram hakkında en çok merak edilen konulardan birisi de fazla mesai hesaplama işleminin nasıl yapılacağıdır.

Eğer mesai hesaplama hakkında daha fazla şey öğrenmek istiyorsanız, yazımızı okumaya devam ederek aklınızdaki soru işaretlerini giderebilirsiniz.

Mesai nedir?

İş yasası kapsamında standart çalışma saati haftalık 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu süreyi aşan çalışmalar fazladan çalışma, başka bir deyişle mesai kapsamına girer. Mesai yapan işçilere zamlı çalışma ücreti verilmesi gerekir. Ne yazık ki ülkemizde fazla çalışma süreleri ve ücretleri ile ilgili konular sıklıkla gündeme gelmekte, işverenler zaman zaman yeterli hassasiyeti göstermemektedir.  Bu durum, bazı işçilerin mesaiye yönelik haklarını yeterince tanımaması ile de perçinlenerek işçilerin mağduriyetiyle sonuçlanır.

Ülkemizdeki işçilerin çalışma sürelerine yönelik düzenleme, İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği tarafından düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğe göre ülkemizde genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Elbette, bu durumun istisnaları da söz konusudur; örneğin, maden işçilerinin haftalık çalışma süresi 37,5 saat ile sınırlıdır. Belirtilen saatleri aşan her türlü çalışma, İş Kanunu’nun 41. maddesine göre fazla çalışma sayılır.

Her ne kadar kanun haftalık çalışma saatinin günlere nasıl bölüneceğine yönelik bir düzenleme getirmese de bir işçinin günlük çalışma süresi en fazla 11 saat olarak belirlenmiştir. Eğer bir işçi 11 saatten fazla çalıştırılıyorsa, haftalık çalışma süresi 45 saati geçmese dahi, 11 saati geçen süre başına mesai ücreti alır.

Bu duruma şöyle bir örnek verebiliriz: İşçilerini, ilk iki gün 11 saat üçüncü gün 12 saat olmak üzere haftada yalnızca üç gün çalıştıran bir işveren; 45 saat sınırını aşmaz ancak 11 saati geçen üçüncü gün için işçilerine mesai ücreti yatırmak durumundadır.

Fazla mesai ücreti nasıl ispat edilir?

Eğer işveren mesai ücreti yatırmıyorsa, işçi bu durumu ispat etmekle yükümlüdür. Bu durumda işçinin fazla mesai yaptığını ancak ücretini alamadığını ispat etmesi için tanıklıklara, işyeri kayıtlarına, iş yerine giriş çıkışını gösteren belgelere ve işyerinin iç yazışmalarına başvurması gerekebilir. Herhangi bir yazılı belge yoksa işçinin fazla çalıştığı tanıklıklar aracılığıyla da ispat edilebilir.

Tanıklar aracılığıyla ispat yoluna gidildiğinde, mahkemeye beyanda bulunan tanıkların tarafsız olması esastır. Eğer tanıkların davacıyla herhangi bir menfaat birliği içinde olduğu, işverenle husumetli olduğu ya da aynı davalıya karşı davacı oldukları anlaşılırsa, tanıklıkları geçersiz sayılabilir.

Bunların dışında, eğer işçinin maaş bordrosunda fazladan çalışma ücretine dair bir ibare yoksa ve işçi fazladan çalıştığını gerek kayıtlar gerek tanıklar aracılığıyla kanıtlayabiliyorsa, mahkeme ivedi bir şekilde işçinin mağdur olduğuna karar verebilir.

Fazla mesai hesaplama detayları nelerdir?

Fazla mesai hesaplama yaparken belli başlı detayları göz önünde bulundurmanız gerekir. Bu detayları şöyle listeleyebiliriz:

• Kararlaştırılan çalışma süresi: Kanuna göre haftalık çalışma süresi 45 saat olsa da bir işçinin standart çalışma süresi işveren ile yaptığı anlaşmaya bağlıdır. Eğer, işçi ve işveren arasında yapılan anlaşmaya göre işçinin haftalık çalışma süresi 40 saat olarak kararlaştırılmışsa, 40 saati geçen çalışmalar mesai sayılır. Dolayısıyla, işveren, 45 saatin altında kalan ancak kararlaştırılan çalışma saatini geçen süreler için saat ücretinin %25 fazlasını ödemek durumundadır.
• Günlük çalışma saati: Bir işçinin günlük çalışma süresi en fazla 11 saattir. Gece çalışan işçiler içinse bu süre 7,5 saat ile sınırlıdır. Bu süreleri geçen çalışmalarda, haftalık 45 saat sınırı aşılmamış bile olsa, işçilere mesai ücreti verilmesi gerekir.
• İşin türü: Bazı iş türleri, işçi sağlığını korumak adına, günlük en fazla 7,5 saat çalışmaya izin verir. Bunun bir örneği haftalık çalışma süreleri 37,5 saatle sınırlı olan maden işçileridir. Bu iş kollarında çalışmalar genellikle gün hesabıyla hesaplanır ve mesai ücretleri buna göre ödenir.
• Fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dahil olması: Bazı durumlarda, fazla çalışma ücreti aylık ücrete dahil olabilmektedir. Fazla süreyle çalışma ücretinin %25 zamlı ödeneceği bu tür durumlar, aylık 22,5 saat ile sınırlıdır; bu süreyi aşan çalışmalar yine %50 zamlı olarak ödenmek durumundadır.
• Hakkaniyet indirimi: Eğer işçi mesai ücretini alamaması sebebiyle işverene dava açtıysa ve mağduriyeti tanıklar aracılığıyla ispat edildiyse, fazla çalışma süresi hesaplanarak işverenin işçiye ödeyeceği meblağ belirlenir. Bu meblağa, hakkaniyet indirimi adı verilen, %30 oranında bir indirim uygulanabilir. Ancak, eğer işçinin mağduriyeti tanıklıklar yerine şirket içi yazışmalar, kayıtlar ve benzeri belgeler deliliyle ispat edilirse, bu durumda herhangi bir indirim uygulanmaz.
• İşçinin çalışmadığı saatler: Bir işçinin mesai saatleri içerisinde çalışıp çalışmaması, çalışma süresinin hesaplanmasında herhangi bir öneme sahip değildir. Örneğin, madenlerde ya da sualtında çalışan işçilerin çalışacakları yere inerken harcadıkları süre; işverenin işçiyi çalışmak üzere başka bir konuma göndermesi durumunda yolda geçen zaman; iş çıkmaması durumunda işçinin boş geçirdiği süreler; çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarını emzirdikleri süreler çalışma süresinden sayılır. Yalnızca ara dinlenme süreleri çalışma saatinden sayılmaz.

Mesai hesaplama formülü nedir?

Mesai hesaplama formülü şu şekildedir:

• İşçinin saatlik fazla çalışma ücreti = (((Aylık maaş/225)*1,5)*(Çalışılan saat-45))

Eğer bir işçi aylık 12500 Türk lirası alıyorsa, bu durumda saatlik ücreti 55,55 Türk lirasıdır. %50 zamlı hali ise 83,32 Türk lirasıdır. İşçi, kaç saat fazladan çalıştığını, haftalık çalışma saatinden 45’i çıkararak öğrenebilir. Eğer işçi haftalık 60 saat çalışıyorsa, 60-45 işlemi yapılarak 15 saat fazladan çalıştığını öğreniriz. Fazla çalışma saatini zamlı saatlik ücret ile çarptığımızda, işçinin mesai ücreti olarak 1249,80 Türk lirası alacağını bulabiliriz.

Pazar mesai hesaplama nasıl yapılır?

Pazar mesai hesaplama da benzer bir işlem ile yapılır. Pazar günü çalıştırılan işçiler normal günlük maaşlarına ek olarak %50 zamlı bir günlük maaş daha alırlar. Bu da pazar günü çalışan işçilerin toplamda 2,5 günlük maaş alacakları anlamına gelir. Örneğin, günlük 200 Türk lirası alan bir işçi, pazar günü mesaiye kalmak için 500 Türk lirası alır:

• 200 Türk lirası günlük maaş + 300 Türk lirası %50 zamlı günlük maaş

Üstelik, eğer işçinin pazar günü çalışması 45 saatlik sınırı aşıyorsa, fazla çalışma ücreti de ödenmek durumundadır.

Resmî tatil mesai hesaplama

Resmi tatil mesai hesaplama, normal günlük maaşın ikiye çarpılmasıyla yapılır. Bu durumda, günlük 200 Türk lirası alan bir işçi, resmi tatilde mesaiye kalırsa 400 Türk lirası alır.