Prime esas kazanç nedir?

Çalışma yaşamında ciddi bir role sahip olan Prime Esas Kazanç, hem çalışanların hem de işverenlerin temel sosyal güvenlik haklarıyla alakalı hesaplama süreçlerinde referans alınan bir kavramdır. Genellikle karşımıza “PEK” şeklinde çıkan Prime Esas Kazanç öte yandan primlerden emeklilik haklarına pek çok konuyu da kapsamına almaktadır. PEK kavramının tam manasıyla oturması, işçi ve iş veren sorumluluk ya da haklarının saptanmasında kritik bir öneme sahiptir.

İşçinin aldığı ücret üstünden primlerin hesaplandığı bölüm, karşımıza Prime Esas Kazanç kavramını çıkartır. Brüt ücretler, primler ya da ikramiyeler PEK’in bir parçasını oluşturur. Sosyal güvenlik haklarının adil bir şekilde sunulması, bu hesaplamanın doğru şekilde yapılmasına bağlıdır. Kazançlar üstünden belli bir oranda sosyal güvenlik priminin ödenmesine karar verilir. Bu anlamda işçiler ve işverenler için en temel haklar arasında sıralanabilir. Öte yandan PEK ile alakalı olarak hesaplama yöntemleri, hassas bir şekilde yapılmalıdır. İçeriğimizde özel bir başlık altında SGK prime esas kazanç hesaplama yöntemlerinden de söz edeceğiz.

Sigorta gelirine ait bir nevi brüt tutar olarak da tanımlanabilen Prime Esas Kazanç hesaplamalarında yapılacak hatalar, ilerleyen yıllarda işçi ve işvereni ne yazık ki karşı karşıya getirebilmektedir. Adil ve düzen içinde bir sosyal güvenlik sisteminin inşası açısından bu tip hesaplamalara gereken önem verilmelidir. Türkiye’de emeklilik ve sigorta sistemi referans alınarak düzenlenen PEK hakkında merak edilen soruların yanıtlarını bu içerikte bulabilirsiniz.

Prime esas kazanç hakkında

Prime Esas Kazanç kavramının daha iyi anlaşılması için dilerseniz önce prim kavramını net şekilde açıklamakla başlayalım. İşverenler, çalışanlarını belli düzeyde teşvik etmek, çalışmalarına destek olmak ya da onları ödüllendirmek adına bir motivasyon ödemesi yapar. Prim, genellikle çalışanın gösterdiği performansla doğru orantılıdır.

Temel ücretten bağımsız şekilde sunulan bu ödeme, daha sonraki işler için itici bir güç oluşturur. Söz konusu uygulama evrensel düzeyde karşılık bulmaktadır. Bu nedenle küçük ya da büyük ölçekli şirketlerde uygulanmaktadır. Primler, markanın genel hedeflerine ulaşmasına yardımcı olur. Prim türlerine baktığımız zaman performans primini, satış primini ve sigorta primini görüyoruz. Bu üç prim, temel prim türleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Sigorta teminatının devamlılığı açısından sigorta primlerinin şirket tarafından ödenmesi oldukça değerlidir.

Prime Esas Kazanç ise çalışanın temel primi, ikramiyeleri ya da aylık maaşı gibi ödemelerden meydana gelmektedir. Bu kazanç biçiminde taban ve tavan değerleri söz konusudur. Bu kapsama dahil edile ödemeler, prim, ikramiye gibi adlarla değerlendirmeye alınır. İkramiye, ücret ve prim birbirinden bağımsız kavramlardır. İkramiye, işverenin çalışanların motivasyonunu yükseltmek maksadıyla bazı özel günlerde, resmi tatil dönemlerinde sunduğu ek ödemeleri ifade eder.

Prim, yukarıda da ifade ettiğimiz üzere çalışanları istekli ve verimli çalışmaya iten ara ödemelerdir. Ücret ise çalışma karşılığında personele sunulan standart aylık ücreti ifade eder. Personeller üzerinde bir motivasyon sağlamak maksadıyla gerçekleştirilen birçok ödeme türü, aslında PEK kapsamında değerlendirilir. Bu sistemin varlığı, çalışanların moral ve motivasyonunu destekler. Hem 4A kapsamına çalışan hem de 4B kapsamında çalışan herkes bu durumdan aktif biçimde yararlanabilmektedir.

Prime Esas Kazanç sayesinde çeşitli ödemelerden meydana gelen kazanç belirlenir. Bu kazançlar sosyal güvenlik primlerine tabi olan kazançları ifade eder. Söz konusu prime esas olan kazançları şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Brüt ücret: Personelin işverenden almış olduğu maaşı yansıtır.
• İkramiyeler ve primler: Belli dönemlerde performansa bağlı alınan ekstra ödemelerdir.
• Yol yardımı: Personelin işe gidip gelmesi adına almış olduğu ödemeleri yansıtır.
• Fazla mesai ücretleri: Standart çalışma saatlerinin haricinde gerçekleşen mesailere denk düşen ödemelerdir.

Bunların haricinde bir de prime esas olmayan kazançlardan söz edilmelidir. Bu tip kazançlar hesaplamalarda kesinlikle dikkate alınmaz. Prime esas olmayan kazançları da şu şekilde aktarabiliriz:

• Doğum yardımı: Çalışan kişilerin doğum sonrasında aldığı yardımları ifade eder.
• Evlenme yardımı: Personelin evlilik durumunda aldığı destektir.
• Cenaze yardımı: Personelin ya da yakınlarının ölmesi durumunda aldıkları yardımları ifade eder.
• Çocuk yardımı: Personelin çocuk sahibi olduktan sonra aldığı destektir.

Söz konusu yardımları, PEK’ten bağımsız tutmak gerekir. Bu nedenle de yukarıda da vurguladığımız üzere hesaplamalarda kullanılmaz. Bu arada yukarıda saydığımız maddelerin haricinde kıdem ve ihbar tazminatı, kasa tazminatı ve görev yollukları da prime tabi olmayan kazançlar arasındadır.

Prime esas kazanç alt sınırı nedir?

PEK hesaplamalarında alt sınır tamamen asgari ücrete bağlı şekilde saptanır. Bu nedenle asgari ücretin aşağısında bir prime esans kazancın belirlenmesi söz konusu olmaz. Düzenleme, personellerin sosyal güvenlik konusundaki haklarını korumayı amaçlar.

Prime Esas Kazanç içerisinde alt sınır, asgari ücretin belli bir katı olacak şekilde hesaplanmaktadır. Sağlık ya da emeklilik gibi haklar asgari düzeyde korunur. Alt sınır ile beraber çalışanların SGK primleri minimum asgari ücret üstünden ödenmek zorundadır. Alt sınır genel olarak personeli yaşına, iş tecrübesine ya da sektörün özel dinamiklerine göre değişebilmektedir. Alt sınırlar saptanırken çalışma süreleri, işin içeriği veya ekstra ödemeler etkili olur. Asgari ücret ve enflasyon değerleri temel kriterlerdir ve bu nedenle söz konusu artışlara göre alt sınırlar da düzenli şekilde güncellenir.

Neticede Prime Esas Kazanç da işveren ve çalışan arasındaki özel sözleşmeyle doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle tüm personeller için hesaplama süreçleri ya da alt sınır özel olarak belirlenebilmektedir. Prime Esas Kazanç kavramında tavan ve taban değerleri bulunur. 2024 senesi itibarıyla aylık PEK alt sınırının 20.002,50 TL şeklinde olduğunu söylemek mümkündür. Bu arada piyasa koşulları ya da fiyat dalgalanmaları PEK süreçlerinde etkilidir. Günlük bazda bakıldığında PEK alt sınırı 666,75 TL olarak açıklanmıştır.

Eğer Prime Esas Kazanç yüksekse bu durum, emekli maaşlarında ciddi bir artışa yol açar. Emekli maaşının yüksekliği prim gün sayısı ile ilgili değildir. Sosyal Güvenlik Kurumu’na aktarılan matrahın artması sayesinde yüksek bir emekli maaş almak olanaklı hale gelir. Bir başka deyişle Prime Esas Kazanç ne denli yüksekse, emeklilik döneminde alınacak maaş da o kadar yüksek olacaktır.

Prime esas kazanç hesaplama

PEK hesaplama, personelin brüt ücretinden Sosyal Güvenlik Kurumu kesintileri ile gelir vergisi benzeri resmi kesintilerden sonra temin edilecek net maaşı hesaplama işlemidir. Söz konusu hesaplama işlemleri genel olarak aylık bazda gerçekleşir ve barındırdığı detaylardan dolayı belli bir uzmanlık gerektirir.

Prime Esas Kazanç hesaplamaları yapılırken 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu baz alınır. Bu kanunda bulunan 82’nci maddede PEK’in alt sınırının ne şekilde hesaplanacağı belirtilmektedir. Bu maddedeki verilere göre, günlük kazancın alt sınır düzeyi, güncel asgari ücretin 1/30’udur. Tavan değerinse günlük ortalama kazanç sınırının 7.5 katı olarak saptanmıştır. Bu hesaplama işlemleri personelin maaşından ziyade yasal mevzuatlar neticesinde saptanan oran ya da katsayılar referans alınarak tamamlanır.

Hesaplama işlemi aslında günlük ücretle emek verilen gün sayısının çarpımıyla oluşturulur. Asgari ücretliler için belirlenen günlük minimum kazancın 666 TL olduğunu yukarıda vurgulamıştık. Aylık PEK için bu rakamın 30 ile çarpılması gerekir. Neticede çıkan rakamın ise 20.002,50 TL oluğunu üst bölümde aktarmıştık. Her çalışan gülük kazancına bağlı olarak 30 günlük hesaplamalarını yapabilir.

Hesaplama aşamalarında asıl önemli olan, hangi tip ödemelerin prime esas kapsamında değerlendirileceğidir. Mesela brüt ücrete ilave lan yemek ya da yol benzeri sosyal yardımların belli kısımları PEK’e dahil edilebilir. Fakat kimi ödemeler tam aksine bu kapsama alınmayabilir. Bu nedenle hesaplamalar, sosyal güvenlik mevzuatlarında saptanan temel kurallara bakılarak yapılır. Hem yasal mevzuatlar hem de sektörel uygulamalar göz önünde bulundurulmalıdır. Prime Esas Kazanç hesaplamalarında çalışanın aylık brüt ücreti, ek gelirler, işveren tarafından sunulan bazı yan haklar dikkate alınmaktadır.

Bu arada küçük ölçekli işletmelerde Prime Esas Kazanç hesaplaması görece kolaydır ancak orta ve büyük ölçekli işletmelerde oldukça karmaşık bir hal alabilir. Ayrıca ek gelirlerinin çeşitlik kazanması da aynı şekilde hesaplama süreçlerini bir nebze zorlaştırabilir. Finansal geleceğinizi güvence altına almanız için bu hesaplamaların çok doğru ve adil bir şekilde yapılması çok önemlidir. Çalışanın kazanç durumu, PEK değerlerini ve hesaplamaları etkiler. Dolayısıyla bu tip güncellemeleri takip edip hesaplamayı teyit etmeniz, ileride yaşanacak sorunları engelleyecektir.

Prime esas kazanç ne işe yarar?

Kabul edileceği üzere sosyal güvenlik sistemi, tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de çalışanlar için hayati bir rol oynar. Emeklilik ve sağlık başta olmak üzere kritik öneme sahip olan haklardan yararlanılması adına belli başlı haklardan yararlanmak gerekir. Prime Esas Kazanç ya da bir başka ifadeyle PEK ise personellerin primlerinin hesaplanmasında tercih edilen bir kavramdır. Bu kazanç bir çalışanın ilgili ay içerisinde edindiği ücret ve diğer ek ödemelerin toplamını yansıtır.

Kazancın belli bir istikrarla kendine yer bulması, çalışanın emekli maaşını ya da SGK haklarını doğrudan etkiler. Sanılanın aksine PEK salt çalışan maaşından oluşmaz. Buna ilave olarak sunulan kimi yan haklar, PEK hesaplamalarında kullanılır. PEK sayesinde yatırımcılar kar elde etmeye başlar ve aynı zamanda bu durum yatırım başarısını ölçmede kullanılır. Yatırımcılar buradan elde ettikleri kazancı farklı stratejiler geliştirerek artırma şansı bulabilir.

PEK, tamamen yasal düzenlemeler kapsamında ele alınır ve çalışanların haklarını korumayı amaçlar. Uzun vadede emeklilik gibi kritik bir konunun yanında işsizlik ödeneği, iş görmezlik ödeneği gibi temel hakların hesaplama süreçlerinde de aktif biçimde kullanılmaktadır. PEK ne denli yüksek olursa çalışanın ileride alacağı emekli maaşı da o ölçüde artış gösterir. Bu durum, diğer sosyal haklara da doğrudan yansır.

SGK prime esas kazanç

Sosyal Güvenlik Kurumu primleri, çalışanların almış oldukları maaşa paralel biçimde değişir. 2024 senesinin en düşük primi de üstte belirttiğimiz üzere asgari ücret değerine göre belirlenmektedir. SGK primi işveren ya da personel paylarına bağlı şekilde değişiklik gösterebilir.

Asgari ücret üstünden gerçekleşen güncel hesaplamalarda prim payı %14 biçimindedir. SGK primleri, Prime Esas Kazanç üstünden kapsamlı bir şekilde hesaplanır. Bu hesaplamanın neticesinde SGK primleri, personel ve işveren arasında pay edilir. Buradaki prim oranları, temel sigorta kollarına bağlı biçimde değişebilmektedir.

Ülkemizdeki Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından saptanan güncel prim oranlar; işsizlik, emeklilik ya da sağlık gibi kollara aktarılmaktadır. Örnek vermek gerekirse ölüm ya da ölüm sigortası için işçi payı %9 şeklindedir. Aynı kategoride işveren payı ise %11 olarak saptanmıştır. Şu anda personelce ödenmekte olan prim oranı, toplam brüt gelirin %14’üdür. Söz konusu oran çalışanın brüt maaşı baz alınarak hesaplanır. Bu hesaplamalar işveren primi ve işsizlik sigortası priminde ayrı ayrı gerçekleşir. Sigorta primine esas kazançların türleri arasında; asıl ücretler, yıllık izin ücretleri, izin harçlıkları, ücret eklentileri, dinlenme sırasında ödenen ücretler sıralanabilir.

Bu arada hesaplama süreçlerinde ele alınan kazanç çeşitleri, ayı şekilde vergi mevzuatı kapsamında değerlendirmeye alınır. Bu nedenle Prime Esas Kazanç hesaplamaları, temel vergi yükümlülükleri bakımından da değerlidir.

Prime esas kazanç basamak değeri ek gösterge nedir?

Sosyal Güvenlik sisteminde primlere dair ödemeler, çalışanın gelir düzeyi ile doğru orantılıdır. Bu durum, basamak sistemi adı verilen bir yapı üzerine inşa edilmiştir. Dolayısıyla her basamağın kendine özgü olmak kaydıyla prime esas bir kazanç tutarı bulunur. Konumlandırılan bu basamaklar, ödenmesi gereken güncel primleri etkiler. Aynı şekilde Prime Esas Kazanç basamak değeri ile ek gösterge durumu, ülkemizdeki sosyal güvenlik sisteminin temel taşları arasındadır.

Günümüzde örneğin 10. basamakta yer alan bir sigortalı, 5. basamakta bulunan bir sigortalıya kıyasla çok daha yüksek bir prime esas kazanç üstünden prim ödemek zorundadır. Elbette bu fark, ilerleyen yıllarda emekli maaşına da aynı ölçülerde yansıyacaktır. Bu arada ek gösterge ise genel olarak devlet memurlarının prime esas kazancını ifade der. Bir başka ifade ile emekli sandığı kategorisinde konumlanan memurların ek göstergelerine dair güncel tutarlar bu alanda kendine yer bulur. Ek göstergeler, belli dönemler içerisinde memurların mevcut unvanlarına göre güncellenir.