CBAM Raporu nedir?

CBAM (Sınırda Karbon Ayarlama Mekanizması), uluslararası ticaretin karbon emisyonlarıyla ilişkisini düzenlemeye yönelik geliştirilen yeni nesil politika araçlarından biridir. Karbon yoğunluğuna dayalı bir uygulama modeli olarak sürdürülebilirlik hedefleri doğrultusunda küresel üretim ve tedarik zincirleri üzerinde önemli etkiler yaratır. Bu çerçevede, çevresel ve ekonomik dinamiklerin birlikte değerlendirildiği bir dönüşüm sürecinin parçası olarak öne çıkar.

CBAM nedir?

CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism – Sınırda Karbon Ayarlama Mekanizması), Avrupa Birliği tarafından iklim değişikliğiyle mücadele kapsamında geliştirilen ve karbon kaçağını önlemek için uygulanan bir ticaret düzenleme aracıdır. Mekanizmanın temel amacı, AB sınırları dışında üretilen ve yüksek karbon emisyonu içeren ürünlere karbon fiyatı uygulayarak hem AB içinde hem de dışında eşit rekabet koşulları yaratmak ve üreticileri daha düşük emisyonlu üretime yönlendirmektir.

CBAM’in çıkış noktası, Avrupa Yeşil Mutabakatı (European Green Deal) çerçevesinde belirlenen “2050 yılına kadar karbon nötr kıta olma” hedefidir. Bu hedefe ulaşmak için Avrupa’da uygulanan Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kapsamında yerli üreticiler, karbon salımları üzerinden maliyet yüklenmektedir. Ancak AB dışındaki üreticilere aynı yükümlülükler getirilmediği için karbon kaçağı riski oluşur. Bunun anlamı, şirketlerin üretimlerini emisyon düzenlemeleri daha gevşek ülkelere kaydırmalarıdır. Bu da çevresel hedeflerin bozulmasına ve Avrupa sanayisinin rekabet gücünün zedelenmesine neden olabilir. CBAM, bu durumu engellemek üzere tasarlanmıştır.

CBAM, AB’ye ithal edilen bazı ürünler için uygulanmaktadır. Bu ürünlerin üretimi sırasında ortaya çıkan karbon emisyonlarının miktarı hesaplanır ve AB Emisyon Ticaret Sistemi’ne benzer şekilde bir karbon bedeli ödenmesi beklenir.

Mekanizma şu şekilde işler:

• İlk aşamada çimento, demir-çelik, alüminyum, gübre, elektrik ve hidrojen gibi karbon yoğun sektörler kapsam altındadır.
• AB’ye bu ürünleri ithal eden şirketler, her yıl ithal edilen mallar için hesaplanan gömülü emisyonları raporlamak zorundadır.
• Bu emisyonlar karşılığında ithalatçılar, belirli sayıda CBAM sertifikası satın almakla yükümlüdür.
• İhracat yapılan ülkede üretici zaten bir karbon fiyatlandırmasına tabiyse, bu bedel CBAM maliyetinden düşülür. Böylece çifte maliyet yükünün önüne geçilir.

CBAM Raporu

CBAM Raporu, CBAM (Sınırda Karbon Ayarlama Mekanizması) kapsamında Avrupa Birliği’ne ithalat yapan şirketlerin belirli dönemlerde AB Komisyonu’na sunmakla yükümlü olduğu belgedir. Bu rapor, ithal edilen malların üretimi sırasında ortaya çıkan karbon emisyonlarının beyan edilmesini ve AB tarafından izlenmesini sağlar. Şeffaflık ve adil karbon fiyatlaması açısından mekanizmanın en kritik bileşenlerinden biridir.

CBAM Raporu, üçer aylık dönemleri (örneğin; ekim, kasım, aralık) kapsayan çeyreklik raporlar şeklinde hazırlanır. Rapor, ilgili çeyrek sona erdikten sonraki bir ay içerisinde tamamlanmalıdır. Raporun zamanında sunulmaması durumunda idari para cezaları ve sistemden çıkarılma riski söz konusudur.

Örneğin, 2025’in son çeyreği için CBAM raporu 31 Ocak 2026 tarihine kadar sunulmalıdır. 1 Ekim 2023 – 31 Aralık 2025 tarihleri arasında sadece raporlama zorunluluğu geçerlidir. Bu dönemde fiili bir ödeme yapılmaz, ancak sistemin şeffaf şekilde işlemesi test edilir. 1 Ocak 2026 itibarıyla raporlamaya ek olarak CBAM sertifikası satın alma yükümlülüğü başlayacaktır.

CBAM raporu, ithal edilen ürünlerle ilgili karbon ayak izini belgeleyen teknik ve nicel bilgiler içerir. Raporun temel bileşenleri şunlardır:

1. İthal Ürün Bilgileri

• Ürünün türü, miktarı, menşei
• Gümrük tarife kodu

2. Doğrudan Emisyonlar

• Ürünün üretim sürecinde oluşan emisyonlar (örneğin; enerji kullanımı, proses kaynaklı CO₂ salımı)
• Ton cinsinden CO₂ eşdeğeri

3. Dolaylı Emisyonlar

• Elektrik tüketiminden kaynaklanan karbon salımı
• Elektrik karışımı bilgileri (ülke veya tesis bazlı)

4. Kapsam Ülkede Uygulanan Karbon Düzenlemeleri

• İhracatçı ülkede halihazırda ödenen karbon vergileri ya da fiyatlandırma mekanizmaları varsa, bunlar beyan edilir.
• Bu ödemeler, CBAM bedelinden mahsup edilebilir.

5. Metodoloji ve Veri Kaynakları

• Emisyon hesaplamalarının nasıl yapıldığına dair teknik açıklamalar
• Ölçüm, hesaplama veya tahmin yöntemleri
• Verilerin tesis bazlı mı yoksa varsayımsal mı olduğu

Rapor hazırlanırken üç farklı veri tipi kullanılabilir:

• Gerçek tesis verileri: Üretici tesisin doğrudan sağladığı, ölçüm yoluyla elde edilen emisyon verileridir.
• Varsayılan değerler: AB Komisyonu tarafından yayımlanan ve bazı ürünler için belirlenen standart emisyon katsayılarıdır.
• Karışık yöntem: Gerçek ve varsayılan verilerin birlikte kullanılmasını içerir.

CBAM raporlarının iletilmesi ve takibi için Avrupa Komisyonu’nun oluşturduğu çevrim içi platformlar kullanılır. CBAM Transitory Registry, tüm kayıtlı beyan sahiplerinin raporlarını yüklediği merkezi sistemdir. Sistem üzerinden rapor oluşturma ve düzenleme, veri güncelleme, yetki devri ve kontrol işlemleri yapılabilir.

Raporlama sürecinde aşağıdakilere dikkat edilebilir:

• Tüm bilgiler doğru, eksiksiz ve izlenebilir şekilde sunulmalıdır.
• Üretici tesislerden temin edilen verilerin doğruluğu teyit edilmeli, gerekiyorsa bağımsız doğrulayıcı kurumlardan belge alınmalıdır.
• Raporlar, AB Komisyonu tarafından gerek görüldüğünde denetlenebilir.

CBAM sertifikası nasıl alınır?

CBAM sertifikası almak için aşağıdakiler gereklidir:

• Yetkili beyan sahibi (authorised declarant) olmak: CBAM sertifikası yalnızca AB Komisyonu tarafından onaylanmış ve yetkili beyan sahibi (authorised CBAM declarant) statüsüne sahip ithalatçılar tarafından alınabilir. Bunun için ithalatçının CBAM Kayıt Sistemi (CBAM Registry) üzerinden kayıt işlemlerini tamamlaması gerekir. Uygunluk ve güvenilirlik denetiminden geçerek yetki belgesi alınmalıdır. Bu süreç, ithalatçının sorumluluğunu, finansal yeterliliğini ve raporlama altyapısını değerlendiren bir prosedürü içerir.
• Sertifika alım talebinde bulunmak: Yetkili beyan sahipleri, belirli dönemlerde AB Komisyonu tarafından işletilen elektronik sistem üzerinden CBAM sertifikası satın almak için başvuru yapabilir. Satın alma süreci ön ödemeli (prepaid) bir sistemle işler. Sertifikalar, belirli bir dönemde ithal edilecek ürünlerin emisyon miktarları tahmin edilerek temin edilir. Her CBAM sertifikası, 1 ton CO₂ eşdeğer emisyona karşılık gelir.
• Sertifika fiyatlandırması ve hesaplama: CBAM sertifikalarının fiyatı sabit değildir; AB Emisyon Ticaret Sistemi (EU ETS) kapsamında oluşan karbon fiyatlarına endekslenir. Birim fiyat, ETS piyasasında oluşan ortalama karbon fiyatının haftalık olarak hesaplanan bir versiyonu üzerinden belirlenir. Örneğin; ETS karbon fiyatı 80 €/ton ise, CBAM sertifikası da yaklaşık bu fiyattan satışa sunulur. İthalatçı, ithal ettiği ürünlerin toplam emisyon yüküne göre bu sertifikalardan yeterli miktarda edinmelidir.
• Sertifikaların yükümlülükle eşleştirilmesi (surrendering): Her raporlama döneminin sonunda ithalatçı, o döneme ait fiili emisyon verilerini CBAM raporunda belirtir. Bu beyana karşılık gelen miktarda CBAM sertifikasını iade etmekle (surrender) yükümlüdür. Örneğin; çeyrek dönemde 1.000 ton CO₂ eşdeğer emisyon raporlandıysa, ithalatçının en az 1.000 CBAM sertifikasını iade etmesi gerekir. Sertifikalar dijital ortamda otomatik olarak düşülür ve sistem üzerinden doğrulanır.

Sertifikaların fazla olması durumunda bu sertifikalar sistemde gelecek dönem için devredilebilir. Ancak, sertifikalar yalnızca sınırlı bir süre geçerli olduğundan süre sonunda geçerliliğini yitirir.

Eksik olması durumunda ise her eksik ton başına idari para cezası uygulanır. Ayrıca ithalatçı sistemden geçici olarak çıkarılabilir veya ithalat yetkisi askıya alınabilir.

CBAM sertifikalarının tüm işlemleri Avrupa Komisyonu’nun dijital altyapısı olan CBAM Registry üzerinden yürütülür. Platformdan aşağıdaki işlemler yapılabilir:

• Sertifika alım talepleri
• Ödeme işlemleri
• Dönemsel eşleştirme ve iade
• Geçerlilik kontrolü
• Sertifika bakiyesi izleme

Her kullanıcıya özel erişim verilir ve işlemler şeffaf şekilde kayıt altına alınır.

AB Komisyonu, CBAM yükümlülüklerini yerine getiren firmaları bağımsız doğrulayıcı kurumlar aracılığıyla denetleyebilir. Bu nedenle sertifikaların alımı, iadesi ve kullanılan veri setlerinin belgelenmesi gereklidir. Ayrıca evraklar en az 4 yıl süreyle saklanmalıdır.